Ярилцлагынхаа энэ удаагийн зочноор Герман улсад гэр бүлийн хамт ажиллаж, амьдарч байгаа Б.Золжаргалыг урилаа. Түүнтэй Германд хэрхэн тэтгэлгээр суралцах, тус улсад боловсрол эзэмшихийн давуу тал, онцлогийн талаар ярилцав.

Уншигчдад өөрийгөө танилцуулахгүй юу. Герман улсад 15 жил ажиллаж, амьдарч байгаа гэсэн. Анх Германд хэрхэн ирсэн, хэлний түвшин нь ямар байсан гэдгээс ярилцлагаа эхлүүлье?

-Намайг Батаагийн Золжаргал гэдэг. Анх 2010 онд Германд ирсэн. Энд эдийн засаг, хятад хэлний чиглэлээр бакалаврын зэрэг хамгаалсан. Хоёр хүүхдийн ээж, Германы Берлин хотод гэр бүлийн хамт амьдардаг. Герман орныг зорин ирэх хүсэлтэй болон ирээд удаагүй байгаа хүмүүст мэдээлэл өгч, хувийн туршлагаасаа хуваалцах зорилготойгоор berlin_diary_ нэртэй instagram хаягийг ээжийн ажлынхаа хажуугаар хөтөлдөг. Германд амьдардаг том эгчийгээ түшиглээд л анх ийшээ ирж байсан. Тухайн үед Герман хэл маань яг ямар түвшинд байсныг одоо харамсалтай нь сайн санадаггүй юм. Ямар ч байсан Боловсролын их сургуулийн Герман хэлний багш, орчуулагчийн ангид 2 семестр буюу 10 сар Герман хэл сураад ирж байлаа. Багш нар маань маш сайн, чадварлаг бас хичээлүүд их эрчимтэй ордог байсан болохоор хэлний хувьд ер нь их дажгүй байсан. 

Анх хэлний бэрхшээлтэй хэр тулгарч байв?

-Энд ирээд эх хэлээрээ ярьж байгаа хүмүүсийг бүрэн дүүрэн ойлгож, чих онгойтол нэлээдгүй хугацаа шаардагдсан. Хэдий дүрэм болон бичигтээ сайн байсан ч яг амьдрал дээр түүнийгээ хэрэглээ болгоод өдөр тутамдаа ярих бас бусад хүмүүсийг сайн ойлгодог болох хоёрын хооронд том зөрүү байсан. Өөр нэг бэрхшээлтэй байсан зүйл нь төв Герман хэлээр (hochdeutsch) биш аялгатай ярьдаг хүмүүсийг ойлгох их хэцүү байв. Гэхдээ Монгол хүн бараг байдаггүй газар амьдардаг байсан учир яах аргагүй Герман хэлээр л байнга ярьдаг байсан нь хэлээ хурдан сайжруулахад их нөлөөлсөн гэж боддог. 

Герман улсад суралцахад үнэ төлбөргүй байдаг. Энэ улсын боловсролын тогтолцооны талаар товчхон мэдээлэл өгөхгүй юу. Бусад улсаас ялгарах онцлог, давуу тал гээд юу хэлэх вэ?

-Хэдий Герман улс үнэгүй боловсролоороо дэлхийд алдартай ч их сургуулиуд нь үнэхээр төлбөргүй байдаг уу гэж лавлаж асуудаг хүмүүс цөөнгүй байдаг. Бусад хөгжилтэй орнуудын их сургуулиуд өндөр төлбөртэй байдаг болохоор итгэмээргүй санагдаад ингэж асуудаг байх. Германчуудын хувьд боловсрол мэдлэг олж авах хүний үндсэн эрх байдаг ба түүнийг үнэгүй байлгахыг хүн бүрд тэгш боломж олгох, нийгмийн шударга байдлыг дэмжих чухал үүрэгтэй гэж үздэг. Мөн боловсрол нь нийгэм, эдийн засгийн урт хугацааны хөрөнгө оруулалт гэж тооцогддог. Өөрөөр хэлбэл, сайн боловсролтой иргэд нь эргээд улс орны хөгжил цэцэглэлт, инновац, эдийн засгийн тогтвортой хөгжил, чинээлэг байдал зэрэгт чухал хувь нэмэр оруулдаг. Төлбөрийн хувьд ийм давуу талтайгаас гадна Германы их сургуулиуд дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдөх өндөр түвшний чанартай боловсрол олгодог. Мөн дунд сургууль төгсөөд гэрээт компанид ажиллангаа сургуульд суралцан мэргэжил эзэмших боломжийг олгодог Германы хосолмол систем (duales Ausbildungssystem) их алдартай. 

Та өөрийн хамрагдаж байсан тэтгэлэгт хөтөлбөрийн талаар сонирхуулахгүй юу. Герман улсад суралцах ямар боломжууд байдаг вэ?

-Их сургуулиуд нь төлбөргүй тул зардлын хувьд харьцангуй гайгүй байдаг. Тийм болохоор ихэнх оюутнууд хуваариа санхүүгээ зохицуулдаг. Гадаад оюутнуудын хувьд хичээлийнхээ хажуугаар ажиллангаа хэрэгцээгээ хангах бүрэн боломжтой. Миний хувьд ч бас ийм байсан. Харин их сургуулийн 5, 6 дахь семестрээ оюутан солилцоогоор Хятад улсад өнгөрөөх болж, тэнд очоод ажил хийх боломжгүй байсан болохоор тэтгэлэг хөөцөлдсөн юм. Манай тэнхимийн хоёр профессор намайг их дэмжиж туслан Peter Fuld Stifgung гэдэг байгууллагаас 2 жилийн турш тэтгэлэг авсан.

2015 оноос хойш ерөнхий боловсролын сургууль төгссөн хүмүүсийн хувьд элсэлтийн ерөнхий шалгалтаа 5 хичээлээр тус бүр 560-аас дээш оноотой өгсөн бол 1 жил үргэлжилдэг бэлтгэл коллежоор дамжаад их, дээд сургуульд сурч болно. Эсвэл Монголдоо Германд хүлээн зөвшөөрөгддөг их, дээд сургуульд дор хаяж нэг жил суралцаад энд тухайн мэргэжлээр эсвэл ойролцоо мэргэжлүүдээр үргэлжлүүлэн суралцах боломжтой. Харин Duale Ausbildung буюу мэргэжил эзэмших хөтөлбөр нь ерөнхий боловсролын зэрэгтэй хүмүүст нээлттэй. 

Гадаад оюутнууд хуулиараа долоо хоногт хэдэн цаг ажиллах эрхтэй вэ?

-Гадаад оюутнууд жилд нийт 140 бүтэн өдөр буюу (280 тал өдөр) ажиллах эрхтэй байдаг. Тал өдөр гэдэг нь нэг өдөрт 4 хүртэлх цаг, бүтэн өдөр гэдэг нь нэг өдөрт 4-өөс дээш цаг ажиллаж болохыг хэлж байгаа юм. Мөн семестрийн дундуур 7 хоногийн 20 цагаас хэтрэхгүй, семестрийн амралтын үеэр 40 хүртэлх цаг ажиллаж болдог.

Мэдээж оюутнууд хэлний төвшнөөсөө шалтгаалан олон төрлийн ажил эрхэлдэг байх. Монгол оюутнуудын хувьд нийтлэг ямар ажил хийдэг вэ?

-Монгол оюутнууд гэхээсээ илүүтэй энд оюутнуудын түгээмэл хийдэг ажлууд бол ресторанд зөөгч хийх, айлын хүүхэд харах. Мөн том үйлдвэрүүд ихтэй хотод амьдардаг бол тэндээ туслах ажил хийдэг. Гэхдээ хэлээ сайн сурсан байхад сурч байгаа мэргэжлийнхээ дагуу компаниудад туслах ажил хийх боломжтой. Компаниуд ч оюутан ажиллуулахдаа их дуртай байдаг. Ийм боломж нь том хотуудад мэдээж илүү их.

Герман улсад суралцах зорилготой залуусын хувьд юун түрүүнд ямар алхам хийх нь чухал вэ?

-Юун түрүүнд Герман хэлээ сайн сурах хэрэгтэй. Хэл хэдий чинээ сайн байна төдий чинээ олон боломжууд гарч ирнэ, зуучлалын байгууллагуудад өндөр төлбөр төлөх шаардлагагүйгээр өөрөө бүх зүйлийг зохицуулах боломжтой болно. Мөн ирээд саад бэрхшээлтэй бага тулгарч, шинэ орчиндоо арай хурдан дасан зохицож хөлөө олоход хялбар байна.

Мэдээж гадаадад сурах зорилготой залуусын хувьд тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдах сонирхол их бий. Ер нь тэтгэлгүүдэд хэрхэн бэлдэх вэ. Герман улсын тэтгэлэгт бэлдэж буй залууст зөвлөгөө өгөхгүй юу?

-Дээр хэлсэнчлэн Германд оюутнуудын маш бага хувь нь тэтгэлгээр суралцдаг. Уг нь сайн хайвал тэр бүр хүмүүсийн мэдээд байдаггүй зөвхөн сайн дүн харахаас гадна янз бүрийн өөр шалгууруудаар сонгож олгодог тэтгэлгүүд байдаг юм байна лээ. Тэтгэлгүүдийн нэр, шалгуур, шаардагдах материал гэх зэрэг мэдээллүүдийг багтаасан цахим мэдээллийн сангууд байдаг. Тэдгээрээс ерөнхий мэдээллүүдээ аваад, өөрт тохирохыг сонгох боломжтой. Тухайлбал, www.daad.de, www.e-fellows.net, www.mystipendium.de гэх мэт сайтууд бий.

Гэр бүлээрээ урт хугацаанд амьдарч суралцахаар энэ улсыг зорих гэж байгаа хүмүүс ямар зүйлд анхаарч, юунд илүү бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй вэ?

-Герман, Монгол хоёрын хооронд соёлын ялгаа мэдээж их. Түүнийг аль болох хурдан ойлгоод, түүнд хурдан дасан зохицож чадвал мэдээж сайн. Герман хүмүүст нийтлэг ажиглагддаг зүйлсээс дурдвал: хүмүүс хоорондын харилцаа их нээлттэй, шулуун, шударга байдаг. Чадахгүй зүйлээ анхнаас нь хэлчихдэг. Үгүй гэж хэлж чадахгүйгээсээ болоод хүний ажил алдах, цаг үрэх зэрэг байдал гаргадаггүй. Ихэнх зүйлсийг олон долоо хоног, хэдэн сарын өмнөөс төлөвлөдөг. Ажил, амьдралын баланс дээр их анхаардаг. Аливаа зүйлийг чанарын өндөр түвшинд хийж гүйцэтгэдэг. Бусдад гадаад төрх, нийгмийн байр суурь, хөрөнгө чинээг нь үл харгалзан адил тэгш ханддаг. Эрдэм мэдлэг, эд хөрөнгөө бусдад гайхуулж онгироод байдаггүй их даруу төлөв.

Ерөнхий мэдлэг маш сайн, ул суурьтай мэдэж байгаа зүйлийнхээ талаар л бусадтай мэтгэлцдэг гэх мэт. Гэхдээ монголчууд угаасаа дасан зохицох чадвар өндөртэй болохоор эндхийн амьдралд хурдан уусдаг юм шиг санагддаг. Цаг агаарын хувьд өвөл нь тиймхэн байдаг, нар бараг гарахгүй, саарал дүнсгэр, хүйтэн жиндүү хэдэн сарыг өнгөрөөдөг. Тэр байдал нь ирээд удаагүй хүмүүст анхандаа их хүнд тусдаг. 

Эцэст нь Герман хэл сурах хамгийн үр нөлөөтэй арга гэвэл та ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Туршлагатай сайн багшаар анхнаас нь системтэй заалгаад, сууриа сайн тавих нь их чухал гэж боддог. Зөвхөн дүрэм сурах, шинэ үг цээжлэх гэдгээс гадна дараа нь өдөр тутмын амьдралдаа хэлээ хэрэглэнэ гэдгээ бодож аль болох амьдралд ойр байдлаар бас өөрийгөө залхаахгүй, сонирхолтой хэлбэрээр сурвал зүгээр. Жишээ нь, кино, нэвтрүүлэг үзэх, подкаст сонсох, Youtube, Instagram дээр Герман influencer хүмүүсийн контент үзэх, ном сэтгүүл унших гэх мэт. Хэл бол өөрөө хэрэглээ болохоор мянга мундаг дүрмийн мэдлэгтэй, зөв сайн бичдэг байлаа гээд түүнийгээ амьдрал дээр хэрэглээ болгож тэр хэмжээндээ ярьж чадахгүй бол маш харамсалтай. Тийм болохоор дүрэм, бичиг, яриа, сонсгол гээд чадваруудаа аль болох анхнаас нь ижил тэнцүү хөгжүүлбэл сайн. 

Ярилцсанд баярлалаа.

Д.ЦЭЦЭГ